Có câu nói:”Những tình cảm đẹp sẽ là động lực mạnh mẽ trong tâm hồn mỗi
người!”Vì lòng yêu cha,một cô bé nhỏ mới tám tuổi nhưng nhất quyết không nhận
người khác làm bố,cho dù bị đánh.Vì lòng thương con,một người chiến sỹ dù ở sa
trường vẫn luôn cặm cụi làm một chiếc lược để tặng đứa con gái bé bỏng.Có người
nhận xét rằng “tình phụ tử không thể ấm áp và đẹp đẽ như tình mẫu tử”.Song nếu
đọc truyện ngắn “Chiếc lược ngà” của Nguyễn Quang Sáng ,có thể bạn sẽ phải có
cái nhìn khác mới mẻ và chân thực hơn.Câu chuyện khắc họa hình ảnh một nhân vật
bé Thu đầy ấn tượng và tinh tế, hơn thế lại ca ngợi tình cha con thiêng
liêng,vĩnh cửu dù trong chiến tranh.
Nguyễn Quáng Sáng sinh năm 1933 ở An Giang.Thời kỳ kháng chiến chống Pháp ông
tham gia bộ đội và hoạt động ở chiến trường Nam Bộ.Sau năm 1945, ông tập kết ra
Bắc và bắt đầu viết vănn.Có lẽ vì sinh ra va hoạt động chủ yếu ở miền Nam nên
các tác phẩm của ông hầu như chỉ viết về cuộc sống và con người Nam Bộ.Các tác
phẩm chính là Chiếc lược ngà(1968),Mùa gió chướng(1975),Dòng sông thơ
ấu(1985),…Nguyễn Quang Sáng có lỗi viết văn giản dị,mộc mạc nhưng sâu sắc,xoay
quanh những câu truyện đời thường nhưng ý nghĩa.Chiếc lược ngà viết năm 1966
tại chiến trường Nam Bộ chống Mỹ ,là tác phẩm tiêu biểu cho phong cách nghệ
thuật của Nguyễn Quang Sáng, khẳng định nghệ thuật miêu tả tâm lý đặc sắc,xây
dựng tình huống bất ngờ và ca ngợi tình cha con thắm thiết.Vẫn viết về một đề
tài dường như đã cũ song truyện mang nhiều giá trị nhân văn sâu sắc.
Câu truyện xoay quanh tình huống gặp mặt của bé Thu và ông Sáu.Khi ông Sáu đi
kháng chiên chống Pháp,lúc đó bé Thu chưa đầy một tuổi.Khi ông có dịp thăm nhà
thì con gái đã lên 8 tuổi.Song bé Thu lại không chịu nhận cha vì vết thẹo trên
má làm ông Sáu không giống như bức ảnh chụp chung với má.Trong ba ngày ở nhà,
ông Sáu dùng mọi cách để gần gũi nhưng con bé vẫn không chịu gọi một tiếng
“Ba”. Đến khi bé Thu nhận ra cha mình thì cũng là khi ông Sáu phải ra đi. Ông
hứa sẽ mang về tặng con một cái lược ngà.Những ngày chiến đầu trong rứng, ông
cặm cụi làm chiếc lược cho con gái.Chiếc lược làm xong chưa kịp trao cho con
gái thì ông đã hi sinh.Trước khi nhắm mắt ông chỉ kịp trao cây lược cho người
bạn nhờ chuyển lại cho con mình.
Hình ảnh bé Thu là nhân vật trọng tâm của câu chuyện, được tác giả khắc họa hết
sức tinh tế và nhạy bén,là một cô bé giàu cá tính,bướng bỉnh và gan góc.Bé Thu
gây ấn tượng cho người đọc về một cô bé dường như lì lợm đến ghê gớm,khi mà
trong mọi tình huống em cũng nhất quyết không gọi tiếng “Ba” ,hay khi hất cái trứng
mà ông Sáu gắp cho xuống,cuối cùng khi ông Sáu tức giận đánh một cái thì bỏ về
nhà bà ngoại.Nguyễn Quang Sáng đã khéo léo xây dựng nhiều tình huống thử thách
cá tính của bé Thu,nhưng điều khiến người đọc phải bất ngờ là sự nhất quán
trong tính cách của bé,dù là bị mẹ quơ đũa dọa đánh,dù là bị dồn vào thế bí,dù
là bị ông Sáu đánh,bé Thu luôn bộc lộ một con người kiên quyết ,mạng mẽ.Có
người cho rằng tác giả đã xây dựng tính cách bé Thu hơi “thái quá”,song thiết
nghĩ chính thái độ ngang ngạnh đó lại là biểu hiện vô cùng đẹp đẽ mà đứa con
dành cho người cha yêu quý.Trong tâm trí bé Thu chỉ có duy nhất hình ảnh của
một người cha “chụp chung trong bức ảnh với má”.Người cha ấy không giống ông
Sáu,không phải bởi thời gian đã làm ông Sáu già đi mà do cái thẹo trên má.Vết
thẹo, dấu tích của chiến tranh đã hằn sâu làm biến dạng khuôn mặt ông Sáu.Có lẽ
trong hoàn cảnh xa cách và trắc trở của chiến tranh,nó còn quá bé để có thể
biết đến sự khốc liệt của bom lửa đạn,biết đến cái cay xè của mùi thuốc súng và
sự khắc nghiệt của cuộc sống người chiến sỹ.Cái cảm giác đó không đơn thuần là
sự bướng bỉnh của một cô bé đỏng đảnh,nhiễu sách mà là sự kiên định,thẳng thắn
,có lập trường bền chặt,bộc lộ phần nào đó tính cách cứng cỏi ngoan cường của
cô gian liên giải phóng sau này.
Nhưng xét cho cùng,cô bé ấy có bướng bỉnh,gan góc,tình cảm có sâu sắc,mạnh mẽ
thế nào thì Thu vẫn chỉ là một đứa trẻ mới 8 tuổi,với tất cả nét hồn nhiên,
ngây thơ của con trẻ.Nhà văn tỏ ra rất am hiểu tâm lý của trẻ thơ và diễn tả
rất sinh động với tấm lòng yêu mến và trân trọng một cách đẹp đẽ,thiêng liêng
những tâm tư tình cảm vô giá ấy.Khi bị ba đánh,bé Thu “cầm đũa gắp lại cái
trứng cá để vào chén rồi lặng lẽ đứng dậy,bước ra khỏi mâm”.Có cảm giác bé Thu
sợ ông Sáu sẽ nhìn thấy những giot nước mắt trong chính tâm tư của mình? Hay bé
Thu dường như lờ mờ nhận ra mình có lỗi?Lại một loạt hành động tiếp theo “Xuống
bến nó nhảy xuống xuồng,mở lòi tói,cố làm cho dây lòi tói khua rổn rang ,khua
thật to,rồi lấy dầm bơi qua sông”.Bé Thu bỏ đi lúc bữa cơm nhưng lại có ý tạo
tiếng động gây sự chú ý.Có lẽ co bé muốn mọi người trong nhà biết bé sắp đi ,mà
chạy ra vỗ về,dỗ dành.Có một sự đối lập trong những hành động của bé Thu,giữa
một bên là sự cứng cỏi,già giặn hơn tuổi,nhưng ở khía cạnh khác cô bé vẫn mong được
yêu quý vỗ về.Song khi “Chiều đó,mẹ nó sang dỗ dành mấy nó cũng không chịu
về”,cái cá tính cố chấp một cách trẻ con của bé Thu được tác giả khắc họa vừa
gần gũi,vừa tinh tế.Dù như thế thì bé Thu vẫn chỉ là một đứa trẻ 8 tuổi hồn
nhiên,dẫu có vẻ như cứng rắn và mạnh mẽ trước tuổi.
Ở đoạn cuối,khi mà bé Thu nhận ra cha,thật khó để phủ nhận bé Thu là đứa bé
giàu tính cảm.Tình cha con trong Thu giữ gìn bấy lâu nay,giờ trỗi dậy,vào cái
giây phút mà cha con phải tạm biệt nhau.Có ai ngờ một cô bé không được gặp cha
từ năm 1 tuổi vẫn luôn vun đắp một tình yêu bền bỉ và mãnh liệt với cha mình,dù
người cha ấy chưa hề bồng bế nó,cưng nựng nó,săn sóc,chăm lo cho nó,làm cho nó
một món đồ chơi kể từ khi nó bắt đầu làm quen với cuộc sống.Nó gần như chưa có
chú ấn tượng nào về cha,song chắc không ít lần nó đã tự tưởng tượng hình ảnh
người cha nó tài giỏi nhường nào,cao lớn nhường nào,có vòng tay rộng để ôm nó
vào lòng ra sao?Tình cảm mãnh liệt trong nó ngăn không cho nó nhận một người
đàn ông lại kia làm bố.Khi đến ngày ông Sáu phải đi,con bé cứng cỏi mạnh mẽ
ngày hôm nào lại “như thể bị bỏ rơi”,”lúc đứng ở góc nhà,lúc đứng tựa cửa và cứ
nìn mọi người vây quanh ba nó,dường như nó thèm khát cái sự ấm áp của tình cảm
gia đình ,nó cũng muốn chạy lại và ôm hôn cha nó lắm chứ,nhưng lại có cái gì
chặn ngang cổ họng nó,làm nó cứ đứng nguyên ở ấy, ước mong cha nó sẽ nhận ra sự
có mặt của nó.Và rồi đến khi cha nó chào nó trước khi đi,có cảm giác mọi tình
cảm trong lòng bé Thu bỗng trào dâng.Nó không nén nổi tình cảm như trước đây nữa,nó
bỗng kêu hét lên “Ba…”,”vừa kêu vừa chạy xô đến nhanh như một con sóc,nó chạy
thót lên và dang hai tay ôm chặt lấy cổ ba nó”,”Nó hôn ba nó cùng khắp.Nó hôn
tóc,hôn cổ,hôn vai,hôn cả vết thẹo dài trên má của ba nó nữa”.Tiếng kêu “Ba” từ
sâu thẳm trái tim bé Thu,tiếng gọi mà ba nó đã dùng mọi cách để ép nó gọi trong
mấy ngày qua,tiếng gọi ba gần gũi lần đầu tiên trong đời nó như thể nó là đứa
trẻ mới bi bô tập nói,tiếng gọi mà ba nó tha thiết được nghe một lần.Bao nhiêu
mơ ước,khao khát như muốn vỡ òa ra tring một tiếng gọi cha.Tiếng gọi ấy không
chỉ khiến ba nó bật khóc mà còn mang một giá trị thiêng liêng với nó.Lần đầu
tiên nó cảm nhận mơ hồ về niềm sung sướng của một đứa con có cha.Dường như bé
Thu đã lớn lên trong đầu óc non nớt của nó.Ngòi bút nhà văn khẳng định một nhân
vật giảu tình cảm,có cá tính mạnh mẽ,kiên quyết nhưng vẫn hồn nhiên,ngây
thơ:Nhân vật bé Thu.
Không chỉ khắc họa thành công nhân vật bé Thu,truyện ngắn “Chiếc lược ngà” ca
ngợi tình cha con sâu đậm mà đẹp đẽ.Bên cạnh hình ảnh bé Thu,hình ảnh ông Sáu
được giới thiệu là người lính chiến tranh,vì nhiệm vụ cao cả mà phải tham gia
chiến đấu,bỏ lại gia đình,quê hương;và đặc biệt ông là người yêu con tha
thiết.Sau ngần ấy năm tham gia kháng chiến, ông Sáu vẫn luôn nung nấu khao khát
cháy bỏng là được gặp con và nghe con gọi một tiếng cha.Nhưng cái ngày gặp lại
con thì lại nảy sinh một nỗi éo le là bé Thu không nhận cha. Ông Sáu càng muốn
gần gũi thì dường như sự lạnh lùng,bướng bỉnh của con bé làm tổn thương những
tình cảm da diết nhất trong lòng ông.Còn gì đau đớn hơn một người cha giàu lòng
thương con mà bị chính đứa con gái ấy từ chối.Có thể coi việc bé Thu hất cái
trứng ra khỏi chén như một ngòi nổ làm bùng lên những tình cảm mà bấy lâu nay
ông dồn nén,chứa chất trong lòng.Có lẽ ông biết rằng mình cũng không đúng vì
suốt bảy năm trời chẳng thể về thăm con,chẳng làm gì được cho con,nên nhân
những ngày này ông muốn bù đắp cho con phần nào.Giá gì không có cái bi kịch
ấy,giá gì bé Thu nhận ra ông Sáu sớm hơn,thì có thể ông Sáu và bé Thu sẽ có
nhiều thời gian vui vẻ,hạnh phúc.Nhưng sợ rằng một câu truyện như vậy sẽ chẳng
thể gây được cảm động cho người đọc với những xúc cảm khác nhau,có lúc dồn
nén,có lúc lại thương xót,có lúc lại “mừng mừng tủi tủi” cho ông Sáu khi mà bé
Thu cất tiếng gọi “Ba”,tiếng gọi muộn màng nhưng lại có ý nghĩa đẹp đẽ!Ai có
thể ngờ được một người lính dạn dày nơi chiến trường,quen với cái chết cận kề
lại là người vô cùng yếu mền trước con gái mình.Những giọt nước mắt hiếm hoi
của một cuộc đời từng trải nhiều gian khổ vất vả,song lại rơi khi lần đầu tiên
ông cảm nhận được sự ấm áp của cha con thực sự!(“Không ghìm được xúc động và
không muôn cho con thấy mình khóc,anh Sáu một tày ôm con,một tay rút khăn lau
nước mắt”).”Ba về!Ba mua cho con một cây lược nghe ba!”, đó là mong ước đơn sơ
của con gái bé bỏng trong giây pút cha con từ biệt.Nhưng đối với người cha thì
đó là mơ ước đầu tiên và duy nhất,cho nên nó cứ thôi thúc trong lòng ông.Tình
cảm ông Sáu dành cho bé Thu trở nên thiêng liêng,cao cả và mãnh liệt hơn biết
bao khi ông tự tay làm chiếc lược ngà cho con.”Khi ông Sáu tùm được khúc ngà
sung sướng như trẻ con vớ được quà”,” Ông thận trọng tỉ,mỉ…”,”Ông gò lưng khắc
từng nét…”Một loạt hành động cảm động như khẳng định tình cha con sâu đậm.Tất
cả tình yêu,nỗi nhớ con dồn cả vào công việc làm chiếc lược ấy. Ông nâng niu
chiếc lược như nâng niu đứa con bé nhỏ của mình.Lòng yêu con đã biến một người
chiến sỹ trở thành một nghệ nhân sáng tạo tài tình,dù chỉ sáng tạo môt tác phẩm
duy nhất trong đời.Cuối truyện có chi tiết ông Sáu đưa tay vào túi,móc lấy cây
lược,đưa cho bác Ba và nhìn một hồi lâu. Ông Sáu hi sinh mà không kịp trăn trối
điều gì,chỉ có một ánh mắt với niềm ước nguyện cháy bỏng mong người bạn của
mình sẽ là người thực hiện nốt lời hứa duy nhất của mình với con.Tình cảm của
ông sáu khiến người ta phải thấy ấm lòng và cảm động sâu sắc.
Người mất,người còn nhưng kỷ vật duy nhất,gạch nối giữa cái mất mát và sự tồn
tại,chiếc lược ngà vẫn còn ở đây.Chiếc lược ngà là kết tinh tình phụ tử mộc
mạc, đơn sơ mà đằm thắm,kỳ diệu,là hiện hữu của tình cha con bất tử giữa ông
Sáu và bé Thu;và là minh chứng chứng kiến lòng yêu thương vô bờ bến của ông Sáu
với con.Có thể chiếc lược ấy chưa chải đượcmais tóc của bé Thu nhưng lại gỡ rối
được tâm trạng của ông. Chiếc lược ngà xuất hiện đánh dấu một kết cấu vòng tròn
cho câu chuyện,và cũng là bài ca đẹp tồn tại vĩnh cửu của tình cha con. (Nhan
đề của chuyện cũng là “Chiếc lược ngà”!)
Cái mất mát lớn nhất mà thiên truyện ngắn đề cập là những người đã khuất,là tổ
ấm gia đình không còn trọn vẹn.(Người đọc có thể bắt gặp tình huống này một lần
nữa ở truyện “Chuyện người con gái Nam Xương”). Đó thật sự là tội ác,những đau
thương mất mát mà chiến tranh tàn bạo đã gây ra.Chính chiến tranh đã làm cho
con người phải xa nhau,chiến tranh làm khuôn mặt ông Sáu biến dạng,chiến tranh
khiến cuộc gặp gỡ của hai cha con vô cùng éo le,bị thử thác,rồi một lần nữa
chiến tranh lại khắc nghiệt để ông Sáu chưa kịp trao chiếc lược ngà đến tận tay
cho con mà đã phải hi sinh trên chiến trường.Câu chuyện như một lời tố cáo
chiến tranh phi nghĩa gây đổ máu vô ích,làm nhà nhà li tán,người người xa nhau
vĩnh viễn.Song cái chúng ta thấy lại không có sự bi lụy ma là sức mạnh,lòng căm
thù đã biến Thu trở thành một cô giao liên dũng cảm,mạnh mẽ, đã gắn bó với cuộc
đời con người mất mát xích lại gần nhau để cung đứng lên hát tiếp bài ca chiến
thắng,
“Chiếc lược ngà” như một câu chuyện cổ tích hiện đại,thành công trong việc xây
dựng hình thượng bé Thu và gửi gắm thông điệp đẹp về tình cha con.Nhân vật ông
Ba-người kể chuyện hay chính là nhà văn Nguyễn Quang Sáng,phải là người từng
trải,sống hết minh vì cách mạng kháng chiến của quê hương,gắn bó máu thịt với
những con người giàu tình yêu,nhân hậu mà rất kiên cường,bất khuất,nha văn mới
có thể nhập hồn được vào các nhân vật,sáng tạo nhiều hình tượng với các chi
tiết sinh động,bất ngờ,hơn nữa lại có giọng văn dung di,cảm động!
Chiến tranh là hiện thực đau xót của nhân loại,nhưng từ chính trong gian khổ
khốc liệt,có những thứ tình cảm đẹp vẫn nảy nở: tình đồng chí,tình yêu đôi
lứa,tình cảm gia đình,và cả tình của một người cha với con gái.Truyện ngắn
“Chiếc lược ngà” là một áng văn bất hủ ca ngợi tình phụ tử giản dị mà thiêng
liêng,với những con người giàu tình cảm và đẹp đẽ,như nhân vật bé Thu.
Tue Jun 22, 2010 9:52 pm
