I.Tác giả và hoàn cảnh ra đời của tác phẩm. 1.Tác giả ( 1920 – 1989 ) - Chế Lan Viên tên khai sinh là Phan Ngọc Hoan , quê ở Quảng Trị nhưng lớn lên ở Bình Định. Trước Cách mạng tháng Tám 1945, Chế Lan viên đã nổi tiếng với phong trào Thơ mới vớ tập thơ “ Điêu tàn”. Với hơn 50 năm sáng tác, có những tìm tòi sáng tạo ở những tập thơ gây được tiếng vang trong công chúng. Chế Lan Viên là một trong những tên tuổi hàng đầu của nền thơ hiện đại Việt Nam thế kỉ XX. Năm 1996, ông được Nhà nước truy tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật.
- Thơ Chế Lan Viên có phong cách nghệ thuật rõ nét và độc đáo. Đó là phong cách suy tưởng triết lí, đậm chất trí tuệ và tính hiện đại. - Chế Lan Viên có nhiều sáng tạo trong nghệ thuật xây dựng hình ảnh thơ. Hình ảnh thơ của ông phong phú đa dạng, kết hợp giữa thực và ảo, thường được sáng tạo bằng sức mạnh của liên tưởng, tưởng tượng, nhiều bất ngờ kì thú.
- Tác phẩm chính: Điêu tàn ( 1938 ), Ánh sáng và phù sa ( 1960 ), Hoa ngày thường – Chim báo bão ( 1967 ), Hái theo mùa ( 1977 ), Hoa trên đá ( 1984 )…
2.Bài thơ Con cò được sáng tác năm 1962, in trong tập Hoa ngày thường – Chim báo bão ( 1967 ) của Chế Lan Viên. Từ hình tượng con cò trong ca dao, bài thơ đã thể hiện những cảm xúc và suy tưởng sâu xa về tình mẹ và ý nghĩ lời hát ru trong cuộc đời của mỗi con người.
II.Phân tích bài thơ
1.Một số điểm cần lưu ý: - Con cò là bài thơ thể hiện khá rõ một số nét của phong cách nghệ thuật Chế Lan Viên. Bài thơ khai thác và phát triển hình ảnh con cò trong những câu hát ru rất quen thuộc, để ngợi ca tình mẹ và ý nghĩa của lời ru đối với cuộc đời của mỗi người. Tình mẫu tử là đề tài rất xa xưa nhưng không bao giờ cũ. Người ta cũng đã nói nhiều về ý nghĩa và vai trò của hát ru đối với tuổi thơ và cả cuộc đời con người. Hát ru vốn rất quen thuộc và tự nhiên với các bà mẹ trong mỗi gia đình. Nhưng ngày nay nó đã trở nên khó khăn với không ít những người mẹ trẻ, và điều đó là một thiệt thòi đáng kể đối với trẻ thơ.Bài thơ của Chế Lan Viên được viết khá lâu ( 1962 ), vẫn nhắc nhở một cách thấm thía về tình mẹ và vai trò của những lời hát ru.
- Hình tượng bao trùm cả bài thơ là hình tượng con cò được khai thác từ trong ca dao truyền thống. Trong ca dao, hình ảnh con cò xuất hiện rất phổ biến và được dùng với nhiều ý nghĩa, mà thông dụng nhất là ý nghĩa ẩn dụ. Con cò là hình ảnh người nông dân, người phụ nữ trong cuộc sống còn nhiều vất vả, nhọc nhằn nhưng giàu đức tính tốt đẹp và niềm vui sống.
2.Phân tích bài thơ
a.Đoạn 1: Hình ảnh con cò qua những lời ru bắt đầu đến với tuổi ấu thơ.
- Hình ảnh con cò được gợi ra trực tiếp từ những câu ca dao dùng làm lời hát ru. ở đây tác giả chỉ lấy lại vài chữ trong mỗi câu ca dao nhằm gợi nhớ những câu ấy. Những câu ca dao được gợi lại đã thể hiện ít nhiều sự phong phú trong ý nghĩa biểu tượng của hình ảnh con cò trong ca dao. Con cò ở đây tượng trưng cho những con người, cụ thể là người mẹ, người phụ nữ nhọc nhằn vất vả, lặn lội kiếm sống. - Qua những lời ru của mẹ, hình ảnh con cò đã đến với tâm hồn tuổi ấu thơ một cách vô thức. Đây chính là sự khởi đầu con đường đi vào thế giới tâm hồn con người của những lời ru, của ca dao dân ca, qua đó là cả điệu hồn dân tộc và nhân dân. Ở tuổi ấu thơ, đứa trẻ chưa hiểu và cũng chưa cần hiểu nội dung ý nghĩa của những lời ru này, chúng chỉ cần được vỗ về trong những âm điệu ngọt ngào, dịu dàng của lời ru để đón nhận bằng trực giác, vô thức tình yêu và sự che chở của người mẹ. Đoạn thơ khép lại bằng hình ảnh thanh bình của cuộc sống:
Ngủ yên! Ngủ yên! Cò ơi, chớ sợ! … Sữa mẹ nhiều con ngủ chẳng phân vân
b.Đoạn 2: Hình ảnh cánh cò từ trong lời ru đã đi vào trong tiềm thức của tuổi thơ, trở nên gần gũi thân thiết và sẽ theo cùng con người đến suốt cuộc đời.Ở đây, hình ảnh con cò trong ca dao đã tiếp tục sự sống của nó trong tâm thức con người. Hình ảnh con cò được xây dựng bằng sự liên tưởng, tưởng tượng phong phú của nhà thơ, như được bay ra từ những câu ca dao để sống trong tâm hồn con người, theo cùng và nâng đỡ con người trong mỗi chặng đường đường. Như thế, hình ảnh con cò đã gợi ý nghĩa biểu tượng về lòng mẹ, về sự dìu dắt, nâng đỡ đầy dịu dàng và bền bỉ của người mẹ.
- Cánh cò đã trở thành bạn đồng hành của con người trên suốt chặng đường đời từ tuổi ấu thơ trong nôi:
Con ngủ yên thì cò cũng ngủ Cánh của cò hai đứa đắp chung đôi
- Tuổi tới trường:
Mai khôn lớn, con theo cò đi học Cánh trắng cò bay theo gót đôi chân
- Tuổi trưởng thành:
Cánh cò trắng lại bay hoài không nghỉ Trước hiên nhà Và trong hơi mát câu văn
- Đến đoạn 3 thì ình ảnh con cò được nhấn mạnh ở ý nghĩa biểu tượng cho tấm lòng người mẹ, lúc nào cũng ở bên con đến suốt cuộc đời:
Dù ở gần con Dù ở xa con Lên rừng xuống bể Cò sẽ tìm con Cò mãi yêu con
- Từ sự thấu hiểu tấm lòng người mẹ, nhà thơ đã khái quát một qui luật của tình cảm của ý nghĩa bền vững, rộng lớn và sâu sắc: Con dù lớn vẫn là con của mẹ Đi hết đời, lòng mẹ vẫn theo con
- Phần cuối bài thơ trở lại với âm hưởng lời ru và đúc kết ý nghĩa phong phú của hình tượng con cò trong những lời ru ấy
Một con cò thôi Con cò mẹ hát Cũng là cuộc đời Vỗ cánh qua nôi 3.Đặc điểm nghệ thuật của bài thơ - Thể thơ: Sử dụng thể thơ tự do, nhưng có nhiều câu mang dáng dấp thể tám chữ. Giọng điệu của bài thơ còn là giọng suy ngẫm, có cả triết lí. Nó làm cho bài thơ không lôi cuốn người ta vào hắn điệu ru ái, đều đặn, mà hướng tâm trí nhiều hơn vào sự suy ngẫm, phát hiện. - Nghệ thuật sáng tạo hình ảnh: Hình ảnh trong ca dao chỉ là nơi xuất phát, là điểm tựa cho những liên tưởng, tưởng tượng sáng tạo mở rộng của tác giả. Đặc điểm chung của hình ảnh trong bài thơ này là thiên về ý nghĩa biểu tưởng mà nghĩa biểu tượng không phải chỗ nào cũng thật rành mạch, rõ ràng. Nhưng những hình ảnh biểu tượng trong bài thơ lại gần gũi, rất quen thuộc mà vẫn có khả năng hàm chứa những ý nghĩa mới và có giá trị biểu cảm.
Tue Feb 16, 2010 5:05 pm
